"Oxu zalı" Nobel mükafatlı türk yazıçısı Orxan Pamukun “New York Times” qəzetinə müsahibəsinin tərcüməsini təqdim edir (ixtisarla).
«MƏN PİŞİYƏM»
- Əgər Amerika prezidentinə bir kitab oxumağı tövsiyə etmək imkanınız olsaydı, o, hansı kitab olardı? Eləcə də Türkiyənin baş nazirinə...
- Prezident seçilməsindən xeyli əvvəl mən Barak Obamanı “Dreams From My Father” (“Atamın arzuları” – Oxu zalı) kitabının müəllifi kimi tanımışam. Çox yaxşı kitabdır.
Ona, yaxud Amerika prezidenti seçilən istənilən şəxsə mən bəzən dostlarıma hədiyyə etdiyim bir kitabı oxumağı tövsiyə edərdim. (Kitabı dostlarıma o ümidlə hədiyyə edirəm ki, oxusunlar və məndən “Orxan, niyə məhz bu kitab?” deyə soruşsunlar). Həmin kitab “Zen and the Art of Motorcycle Maintenance: An Inquiry Into Values” (“Dzen və motosikletə qulluq sənəti” - Oxu zalı) adlanır.
Bu gözəl kitab fərdin ucsuz-bucaqsız Amerikada həyatın mənasını tapmaq çabası və dəyər axtarışı haqdadır.
Çox romantik bir kitabdır. Roman deyil, amma bütün ciddi romanların elədiyini edir, özü də bir çox gözəl romanlardan daha yaxşı edir: gündəlik həyatın detallarından fəlsəfi nəticələr çıxarır.
Mən Türkiyənin baş nazirinin ordunu siyasətə qarışmağa qoymamaq və kazarmalara qaytarmaq siyasətinə hörmətlə yanaşıram. Amma eyni zamanda onun hakimiyyəti dövründə bir çox başqa şəxslər kimi siyasi fikirlərimə görə məhkəməyə çəkilməyimdən məmnun deyiləm.
Baş nazir onu pişik şəklində təsvir etmiş karikaturaçını məhkəməyə verib. Baxmayaraq ki, bura – İstanbula gələnlərin hamısı bilir ki, biz hamımız pişikləri necə sevirik.
Əminəm ki, Ərdoğan böyük yapon yazıçısı Natsume Soseki-nin «Mən pişiyəm» kitabını oxusa,
Ərdoğan
həzz alar. Həmin satirik roman ağıllı pişiyin dilindən nəql edilir və ifrat qərbləşmədən qaynaqlanan böyük təhlükələrdən bəhs edir.
“SİYASİ SUALLARA CAVAB VERMƏK... TALEYİMİZDİR”
- Türkiyədə kürdlərin və ermənilərin qətliamı ilə bağlı etirafınıza görə sizə qarşı “türklüyün təhqiri” ittihamı irəli sürülüb. Bundan başqa siz Türkiyənin Avropa Birliyinə üzv olmaq istəyi haqda da açıq şəkildə fikirlərinizi bildirirsiz. Bu məsələdə siz fəal vətəndaş kimi çıxış edirsiz, yoxsa düşünürsünüz ki, yazıçının ictimai həyatda fəal olmaq kimi məsuliyyəti də var?
- Daha çox fəal vətəndaş kimi hərəkət etmişəm. Mənim sistemli siyasi inanclarım yoxdur, məqsədli şəkildə siyasi əsərlər yazan yazıçı da deyiləm. Mənim kitablarım ona görə siyasətdən kənar deyil ki, qəhrəmanlarım gərgin siyasi iğtişaşlar və mədəni dəyişikliklər dövründə yaşayırlar.
Mən oxucularıma qəhərmanlarımın daim seçim etdiklərini (bu isə siyasi seçimdir) nümayiş etdirməyi xoşlayıram. Və mən bunu ədəbi priyomlar vasitəsilə edirəm.
Siyasi ideyalar məni heç zaman yönləndirməyib. Məni insanların düşdüyü vəziyyətlər və məzəli əhvalatlar maraqlandırır.
Türkiyədə üzləşdiyim siyasi problemlər isə yazdığım romanlardan yox, beynəlxalq mediaya verdiyim müsahibələrdən qaynaqlanır. Xaricdə nə deyirəmsə, Türkiyədə mahiyyəti təhrif edilərək, dəyişdirilərək təqdim edilir - məni axmaq və olduğumdan daha siyasiləşmiş göstərmək üçün.
Bir dəfə mən gənc Paul Auster-ə - heyran olduğum bir yazardır. Onunla Osloda görüşmüşdüm, o da kitablarını təbliğ etmək üçün mənim kimi müsahibələr verirdi. – dedim ki, onlar mənə daim siyasi suallar verirlər və bu baxımdan yəqin Amerika yazıçısı olmaq daha rahatdır.
Orhan Pamuk "türklüyün təhqiri" ittihamı ilə məhkəmə çəkilib, İstanbul, 2005
Auster dedi ki, ona da daim Körfəz müharibəsi haqda sual verirlər. O vaxtdan 20 il keçib və mən anlamışam ki, əgər yazıçı qeyri-Qərb ölkəsindəndirsə, siyasi suallara cavab vermək – bir növ onun taleyidir.
Belə suallardan yayınmağın ən yaxşı yolu siyasətçi kimi davranmaq (diplomatlar kimi) və yalnız ədəbiyyatla bağlı suallara cavab verməkdir. Amma xasiyyyətim elədir ki, bu cür mahir diplomat ola bilmirəm.
Özümü saxlaya bilməyib bəzi siyasi suallara cavab verirəm və bunun da axırı ya məhkəmə olur, ya da Türkiyədəki sağçı mətbuat mənə qarşı kampaniyaya başlayır.
Romanlar ona görə siyasi deyil ki, müəllifləri partiya vəsiqəsi gəzdirir – bəziləri gəzdirir, amma mən yox – ona görə siyasidir ki, yaxşı romanlar bizə bənzəməyən insanları anlamaq, özünü onların yerində hiss etmək sənətidir. Mahiyyətcə, bütün yaxşı romanlar siyasidir, çünki özünü başqasının yerinə qoymağın özü siyasi hərəkətdir. “Roman sənəti”nin mərkəzində dünyanın başqalarının gözüylə görmək kimi insani qabiliyyət dayanır. Başqasının halına acımaq romançının ən güclü cəhətidir.
SU İÇMƏK ÜÇÜN ÇEŞMƏ
Pamuk indi böyük fars şairi Firdovsinin “Şahnaməsi”ni oxuyur.
O deyir ki, Ruminin “Məsnəvi”si və yaxud “1001 gecə” kimi “Şahnamə” də çox gözəl “hekayələr dəryası”dır və o, zaman-zaman bu kitabların ya türkcə, ya da ingiliscə tərcümələrini vərəqləyir, nəsə yazmaq üçün oradakı qədim hekayətlərdən ya ilham alır, ya da öz əsərlərində - “Mənim adım qırmızı”, “Qara kitab” romanlarındakı kimi - istifadə edir.
Pamukun sözlərinə görə, indiyəcən oxuduğu ən gözəl kitablar Tolstoyun “Anna Karenina”sı, Dostoyevskinin “Karamazov qardaşları”, Tomas Mannın “Sehrli dağ”ıdır... Yazıçı deyir ki, həmin kitabları da zaman-zaman vərəqləyir.
Onun ən pis saydığı kitablar da romanlardır. Yaxşı kitablar ona yaşamaq sevinci bəxş etdiyi kimi pis romanlar da depressiyaya salır. Bunu hiss edən kimi oxumağı dayandırır. Necə ki filmdən xoşu gəlməyəndə tərəddüd etmədən kinoteatrı tərk edir: “Həyat qısadır və biz onun hər bir saniyəsinə hörmətlə yanaşmalıyıq”.
DETEKTİVLƏR HAQDA STEREOTİPLƏR...
Pamuk uzun müddət elə hesab edib ki, triller və detektiv oxumaq vaxt itkisidir. Amma Patricia Highsmith-in romanlarını oxuyarkən belə düşündüyünə görə özünü qınayıb. Sonralar anlayıb ki, özünü qınama hissi heç də ümumilikdə detektiv roman janrı ilə bağlı deyil, sadəcə, Highsmith detektivləri dostoyevskisayaq yazır və oxucu özünü qatilin
Oscar Wilde
yerində hiss edir.
Pamukun daha çox oxumaq istədiyi daha bir yazar casuslar haqda romanlar müəllifi John Le Carré-dir.
PAMUKU GÜLDÜRƏN VƏ QƏZƏBİNİ DAŞDIRAN ROMANLAR
Türk yazar etiraf edir ki, Oscar Wilde-ı oxuyanda həmişə dodağı qaçır – yazıçıya ehtiram və heyranlıq hissi ilə. Onun fikrincə, Wilde-ın hekayələri sübut edir ki, gördüyünə eyni zamanda həm sarkazmla yanaşmaq, həm də acımaq mümkündür. Pamuk müasir Britaniya yazıçısı Julian Barnes-ın “qəddar, amma insani yumoru”nu da xoşlayır. Ən çox da onun 2011-ci ildə çapdan çıxmış “The Sense of an Ending” romanını.
Müasir Amerika yazıçısı Adam Hochschild-in “King Leopold’s Ghost” (Kral Leopold kabusu) romanı Pamukun yaddaşında dərin iz qoyub.
Türk yazar deyir ki, roman Belçika kralı 2-ci Leopoldun ordusunun 1885-1908-ci illərdə Afrikada “quldarlığa qarşı mübarizə” adı altında törətdiyi vəhşiliklərdən bəhs edir. Halbuki kral, sadəcə, Konqoda pul qazanırdı.
Ümumilikdə, Leopoldun ordusu Afrikada 10 milyona yaxın adam qırıb: “Biz hamımız çox yaxşı bilirik ki, “mədəniləşmə, modernləşmə” ritorikası da öldürmək üçün yaxşı bəhanə ola bilir. Bu gözəl kitabda oxuduqları adamın qəzəbini daşdırır – xüsusən də mənim kimi Avropa dəyərlərinə inanan insanın”.
